रामधुनी । रामधुनी नगरपालिका, सुनसरी जिल्ला हुँदै २०७६ साल असोज १३ गते सिंगो नेपाल खुल्ला दिशामुक्त देश घोषणा भयो । बर्तमान प्रधानमन्त्रीसमेत रहेका तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले नेपाललाई ‘खुला दिशामुक्त देश’ घोषणा गरेका थिए । राज्यले आफ्ना कागजी मापदण्ड पुरा गरेर ‘खुला दिशामुक्त’ घोषणा गरेको भए पनि सुनसरीको रामधुनी नगरपालिका–९ का विपन्न दलित समुदायलाई त्यसले छुन सकेन । सामाजिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक तथा आर्थिक रुपमा पछाडि पारिएका मुसहर लगायत यहाँका दलितहरुसँग एकातिर आर्थिक अभाव त छदैँछ, अर्कातिर चेतनाको कमी पनि उत्तिकै छ । उनीहरुसँग न आफ्नै स्वामित्वमा जमिन नै छ, न त व्यवस्थित बसोबास नै । यस्तो अवस्थामा उनीहरुसँग शौचालय हुने कुरै भएन ।
मुहसर समुदायको बाक्लो बसोबास भएको यो वडामा २०७४ सालको स्थानीय तह निर्वाचनपछि वडा अध्यक्षको रुपमा आए घनश्याम चौधरी । आफु निर्वाचित भएर आउँदा प्रायः मुसहर समुदायका घरमा विजुली बत्तिसमेत नभएको सम्झन्छन् घनश्याम । घनश्याम लगायत जनप्रतिनिधिहरुको पहलमा ती बस्तिहरुमा विजुली बत्ति जोडियो, भुँइघरहरु मात्रै भएका कतिपयलाई विभिन्न कार्यक्रमहरुमा पहल गरेर पक्की घरहरुको व्यवस्था गरियो । घनश्यामको ५ बर्षे कार्यकाल बित्यो । पुनः २०७९ सालमा भएको स्थानीय तह निर्वाचनमा फेरि भारी मतका साथ वडा अध्यक्ष निर्वाचित भएर आए घनश्याम । अनुभव पनि बढेकाले होला अघिल्लो कार्यकालभन्दा पछिल्लो कार्यकालमा काम गर्ने जाँगर दोब्बर भएको अनुभव गर्छन् उनी ।
२०७९ मा पुनः वडा अध्यक्ष निर्वाचित भएपछि उनी मुसहर लगायत त्यहाँका दलित समुदायको स्थिति देखेर थप चिन्तित बने । भौतिक विकासभन्दा मानविय बिकास महत्वपूर्ण हुने बिचार राख्ने घनश्यामले– सबै विपन्न दलितका घरमा शौचालय बनाउने शंकल्प गरे । त्यसपछि उनकै अग्रसरतामा रामधुनी नगरपालिका, वडा कार्यालय, सेभ द अर्थ र इटिसी नेपाल नामक संस्थाको संयुक्त लगानीमा शौचालय निर्माणको काम सुरु भयो ।
रामधुनी–९ का तिनटोलिया, लभटोलीया, सितपुर लगायत मुहसर बस्तिमा पछिल्लो स्थानीय तह निर्वाचनपछिको करिब अढाई बर्षमा १ सय ४५ ओटा शौचालय निर्माण भएर प्रयोगसमेत भइरहेका छन् भने थप १०० ओटा शौचालय चालु आर्थिक बर्षमा निर्माण हुँदैछन् ।
‘बाटोघाटो, नाला निर्माण, पार्कहरु बनाउने जस्ता भौतिक बिकासका कामहरुलाई मात्रै प्राथमिकतामा राख्ने हो भने बिकास अपुरो हुन्छ । बाटो पिच भएर भएन नी, त्यो बाटोमा जनताले सवारीसाधन किनेर कुदाउन सक्नुपर्छ ।’ घनश्याम भन्छन्, ‘विपन्नका घरमा शौचालय छैन, कृषकसँग कृषि उपकरण छैन, अन्य बिकासले के गर्नू ! त्यसकारण अब भौतिक बिकाससँगै मानवीय बिकासलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ ।’
औपचारिक तथ्यांक नभए पनि आफ्नो वडामा करिब २ सय ५० घर मुसहर समुदाय र ५०–६० घर अन्य विपन्न दलित समुदायको बसोबास रहेको घनश्यामको अनुमान छ । अघिल्ला आर्थिक बर्षमा बनेका १ सय ४५ ओटा शौचालय र यो बर्ष बन्ने १०० शौचालय गरेर जम्मा २ सय ४५ ओटा शौचालय चालु आर्थिक बर्षभरिमा बनिसक्ने उनको भनाई छ । बाँकी अति विपन्न दलितहरुका घरमा निरन्तर शौचालय निर्माण गर्ने उनको दावी छ । घनश्याम भन्छन्, ‘शौचालय बनाउँनै नसक्नेहरुका लागि हामी छौँ । राज्य कमजोरहरुको पक्षमा उभिनुपर्छ ।’
घनश्यामको वडामा अन्य बिकास निर्माणका काम पनि धमाधम हुँदैछन् । बाटोघाटो बन्दैछन्, कृषिको क्षेत्रमा पनि बोरिङ् गाड्ने, किसानलाई मलविउ उपलब्ध गराउने लगायत काममा वडा सक्रिए भएर लागेको देखिन्छ । उनले भने, ‘अहिलेको मेरो प्राथमिकता भनेको विपन्न दलित बस्तिमा शौचालय बनाउने, विद्यालय उमेरका ती समुदायका वालवाललिकालाई विद्यालय जाने वातावरण बनाउने र समग्रमा समाजमा आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक र शैक्षिक क्षेत्रमा पछाडि परेकाहरुलाई अगाडि बढाउने कुरा मेरो प्राथमिकता हो । वडामा बसेर धेरै त गर्न नसकिएला, तर सकेको गर्छु ।’
सामान्य कृषक परिवारमा जन्मिएका घनश्यामले स्नातक तहसम्मको अध्यन गरेका छन् । वडा अध्यक्ष हुनुभन्दा अगाडि उनी राजनीतिसँगै शिक्षकको रुपमा कार्यरत थिए । विद्यार्थी हुँदादेखि नै कम्युनिष्ट पार्टीका प्रशिक्षणमा सहभागी हुँदै आएका घनश्याम हाल माधव नेपाल नेतृत्वको नेकपा एकीकृत समाजवादी पार्टीको सुनसरी जिल्ला उपसचिवको जिम्मेवारीमा छन् । कम्युनिष्ट पार्टीमा काम गर्दा आफुले किसान, मजदुर, श्रमिक, सर्वहारा, दलित तथा पिछडीएका जनताको पक्षमा काम गर्नुपर्छ भन्ने बुझेको घनश्याम बताउँछन् ।
