रामधुनी । सुनसरीको रामधुनी नगरपालिका–२ का किसान देवेन्द्र प्रसाद चौधरीको नेतृत्वमा शिवनगर बहुउद्देश्यीय कृषि समूह सञ्चालनमा छ । देवेन्द्रको नेतृत्वमा १८ जना कृषकहरु मिलेर करिब १० कट्ठा जमिनमा फुलकोपी खेती गरेका छन् ।
खेतभरि कोपी हुर्किएका छन् । व्यापारीहरु कोपी लिन त्यति आउँदैनन्, आए पनि प्रतिकिलो ५ रुपैँयाभन्दा बढी मूल्य लाउँदैनन् । लाखौं लगानी गरेर उत्पादन गरेको कोपीले मूल्य नपाएपछि किसानहरु चिन्तामा परेका छन् । ‘मूल्य पटक्कै छैन । बेचेर पनि फाइदा केहि छैन । त्यहि पनि कुहाउनुभन्दा जतिमा विक्रि हुन्छ, बेच्नुको विकल्प छैन । व्यापारीलाई दिँदा ५ रुपैँयाभन्दा किलोमा आउँदैन । आफैँ हटियाहरुमा गएर बेच्यो भने १० देखि १५ रुपैँयासम्म आउँछ ।’ देवेन्द्र भन्छन्, ‘जन लगाइएको छ । दुःख र मिहनेत धेरै छ । यो पटक राम्रोसँग सप्रिएको थियो । तर कोपीले मूल्य पाएन ।’ यो पटकजस्तो कम मूल्य विगतमा कहिल्यै नभएको उनको भनाई छ ।
कोपीको मूल्य प्रतिकिलो ५० रुपैँया भए मात्रै किसानलाई फाइदा हुने र व्यवसायीक बन्न प्रोत्साहन हुने उनले बताए । ‘हाम्रो बाउबाजेको पेसा पनि कृषि हो । उहाँहरुले जंगल फडानी गरेर खेती गरेर यो पेसा अंगाल्दै आउनु भएको थियो । तर खेती गर्दा हालत यस्तो छ । अनि मान्छेले खेती गर्छ त ! प्रश्न गर्दै उनले भने, ‘भारतबाट राती पनि तरकारी आयात हुने सुनिन्छ । हामीले कोपीमा भाउ नपाउनूको मूल्य कारण त्यहि नै हो जस्तो लाग्छ । हुनत सिजनमा सबैले रोपेर पनि होला ।’
अघिल्लो बर्ष लोकल कोपीको भाउ ४० देखि ५० रुपैँया हाराहारी थियो । त्यहि भाउ पाउने आशमा कोपीखेती गरेका किसान यो बर्ष लगानी उठाउँन नसकेर हैरान भएका छन् । रामधुनी–२ का अर्का कृषक फागुलाल चौधरीले नाफा–घाटा हिसाब नगरि कोपी विक्रि गरे । ‘अघिल्लो बर्ष कम्तिमा पनि ३० रुपैँयाभन्दा कममा लोकल कोपी झरेको थिएन । ४० देखि ५० रुपैँया थियो नै । इन्डियन कोपी २० सम्म थियो क्यार । यो बर्ष पनि मूल्य राम्रै होला भनेर रोपियो ।’ फागुलालले भने, ‘नाफा–घाटा हिसाब गरेर के गर्नू ! नाफा नै छैन । सस्तो मै सबै सल्टाइदिएको ।’
१८ बर्ष साउदीमा काम गरेर फर्किएका रामधुनी–२ का अर्का किसान सुगालाल चौधरी विगत १० बर्षयता निरन्तर कृषि कर्ममा छन् । विगतदेखि नै ७ कट्ठा जमिनमा उनले तरकारी रोप्ने गरेका छन् । यो पटक २ कट्ठा जमिनमा कोपी खेती गरेका उनी मूल्य नपाएपछि यतिबेला तनावमा छन् । उनले ८–१० रुपैयाँमा कोपी बिक्री गर्ने गरेका छन् । सिजनमा सबैले उत्पादन गर्ने र भारतीय बजारबाट अत्यधिक रुपमा कोपी आउँने भएकाले मूल्य नपाइएको उनको दावी छ ।
सरकारले भारतीय कोपी आयातमा खुल्ला छाडदा र सिजनामा उत्पादन भएको तरकारी भण्डारण गरेर राख्ने प्रवन्ध गर्न नसक्दा किसान सधैँ निराश हुनुपर्ने अवस्था रहेको उनको भनाई छ । कोपी उत्पादनका लागि बीउ वा विरुवा खरिद, सिँचाइ, त्यसको गोडमेल लगायत विभिन्न दुःख गरेर उत्पादन गरिसकेपछि मूल्य नपाउँदा काम गर्ने उत्साह विस्तारै मर्दै गएको शिवनगर बहुउद्देश्यीय कृषि समूहका अध्यक्ष देवेन्द्रको भनाई छ । ‘हाम्रो क्षेत्र कृषि उत्पादन राम्रै हुने ठाउँ हो । अहिले कोपीको सिजन भएकाले यसमा घाटा लागेको छ । तर यहाँ हामीले उत्पादन गरेको कुनै पनि तरकारीलाई भण्डारण र बजारीकरण गर्न राज्यले उचित पहल गरेको छैन ।’ किसानको मुख्य चुनौती भारतीय तरकारी आयात, सिजनमा उत्पादन भएको तरकारीको भण्डारण, तरकारीको उचित मूल्य तोक्नुपर्ने बिषय लगायत भएकाले स्थानीय सरकारदेखि केन्द्रीय सरकारसम्मले पहल गरे मात्रै कृषकले न्याय पाउँने उनको विश्वास छ ।
